ვალერიან ვეკუა: მზე

მზე-მშვენიერია, დიდებული და მიუწვდომელი. მზე სიცოცხლეა... ღმერთიც ხომ სიცოცხლეა და მიუწვდომელი...

მზესა და მზის ღმერთს ძველი ეგვიპტელები "რა"-ს ეძახოდნენ. კოლხების ფესვებიც ეგვიპტეს უკავშირდება. იქნებ იქიდან იღებს სათავეს სიმღერა-"ო, რე რა, რა ნინა", რაც მეგრულად სიტყვა-სიტყვით ასე ითარგმნება-"ო, არის მზე, მზის ენა"... ვინ იცის, იქნებ ეს ძველი კოლხური ჰიმნიცაა, მზისადმი მიძღვნილი.

საქართველოში მზისადმი თაყვანისცემაზე და სიყვარულზე მეტყველებს აგრეთვე სიმრავლე ისეთი საკუთარი სახელებისა, როგორებიცაა: მზეჭაბუკი, მამამზე, პირიმზე და ა.შ.

კოლხებში ერთი დღე მზის დღედ ითვლება, მეგრელები კვირას "ბჟაშდღას" უწოდებენ, კვირა უქმე დღეა, მზის დღე (ბჟაშდღა), ე. ი. ღმერთის დღე...

ძველი ბერძნები კოლხეთის ერთ-ერთ უდიდეს მდინარე რიონს-ფასის, ანუ ფაზის (სტრაბონი, ჰეროდოტე, არიანე და სხვ.) უწოდებდნენ. ფაზისში იქნებ ისინი "მზის წყალს" გულისხმობდნენ და გამორიცხული არაა, ქართულადაც ასე ერქვა მაშინ მდინარე რიონს. ღვთიური ქვეყანა აიას უმთავრეს მდინარეს...

სახელწოდება შეიძლება, კოლხურად თუ ვიტყვით, "ფშა მზისი"-დან მოდიოდეს. ამიტომაც, შესაძლოა, აქ ბერძნული ძირი არც იყოს საძებნი, რადგან როგორც აღმოსავლეთ, ასევე დასავლეთ საქართველოში-კოლხეთში, ხშირია წყლიდან წარმომდგარი გეოგრაფიული ადგილის სახელწოდებები: სქური, სქურჩა, ფშავი, ფშაფი და ა.შ.

შესაძლოა, მდინარე რიონის დღევანდელი სახელწოდებაც წარმოიშვება სიტყვებისაგან "რა-იონი", რაც მეგრულად "მზე წაიყვანე"-ს [რა (მზე) - იონი (წაიყვანე)] ნიშნავს... ვინ იცის?

დიდ შოთას, თავის უკვდავ „ვეფხისტყაოსანში“, მზე ღმერთთან ჰყავს გაიგივებული. ქალბატონი სოფიო ღლონტი, თავის ნაშრომში „ზვიად გამსახურდიას ქრისტიანული მრწამსი“, ყურადღებას ამახვილებს მეტად მნიშვნელოვან საკითხზე, რომ „მზესთან შედარება გმირისა, მიმართვა: „მზეო“, „მთვარეო“ ჩვეულებრივი მოვლენაა „ვეფხისტყაოსანში“ ისევე, როგორც საერთოდ აღმოსავლეთის პოეზიაში. პოემაში რამდენჯერმე გვხვდება სიტყვა „სამყარო“, მასთან დაკავშირებული „სამყაროს მზე“, „ზენა მზე“-ეს ეპითეტები მხოლოდ ტარიელთან, ან ნესტანთან მიმართებაში გამოიყენება, რაც ავტორის აზრით, ნამდვილად არ არის შემთხვევითი. პოემაში პირველივე ხსენება ტარიელისა დაკავშირებულია სამყაროსთან:

„უცხოსა და საკვირველსა ყრმასა რასმე გარდვეკიდე,
მისმან შუქმან განანათლა სამყარო და ხმელთა კიდე“.

ეს სტრიქონები მიუთითებენ, რომ ტარიელი არის სამყაროს მზე, ანუ ღმერთი... (შუქის გამოცემა ხომ რიგით მოკვდავს არ ძალუძს. მხოლოდ ღმერთებს შეუძლიათ ნათება, ანუ შარავანდედით შემოსვა...). ასეთივე ქვეტექსტი აქვს ავთანდილის სიტყვებს, რომელსაც იგი ამბობს ტარიელთან პირველი შეხვედრისას:

„სახე ხარ მზისა ერთისა, ზეცით მნათისა ზენისა“...

ზემოთაშნიშნული ამონარიდი ქალბატონ სოფიო ღლონტის ნაშრომიდან მეტად მნიშვნელოვანია და მიგვანიშნებს შოთა რუსთაველის დამოკიდებულებაზე მზისადმი, როგორც ღმერთისადმი.

მზე, მოგეხსენებათ, ყველგან აღმოსავლეთიდან ამოდის ხოლმე, თანაბრად მოეფინება და ათბობს ყოველივე მიწიერს. ჩემს მშობლიურ აფხაზეთში, კოლხეთის ამ ნარინჯოვან, მზიან მხარეში მზე, რა თქმა უნდა, აღმოსავლეთიდან ამოდის... გულრიფშისათვის, სადაც მე დავიბადე და ავიდგი ენა, აღმოსავალი მდინარე კოდორის შუაწელი და მთა ოტორონჯეა, საიდანაც ყოველ დილით ამოიწვერება მზე, თავისი ბრწყინვალებითა და მშვენიერებით.
დიახ, მზე ჩემს ოდაბადეში ყოველ ცისმარე ოტორონჯის მთიდან ამოდის და ეს აღმასვლა, ზაფხულში თორმეტიდან პირველი საათისათვის აღწევს ზენიტს. შემდეგ, მზე გეზს დასავლეთისაკენ იღებს, საღამოს პირზე კი ქალაქ სოხუმიდან ათი-თხუთმეტი კილომეტრის მოშორებით ჰორიზონტს გადაჭრის და ნელა იძირება ზღვაში. თითქოს ფეხს ითრევსო, უჭირს მზესქვეშეთთან გამოთხოვება...

მზე ჩასვლის შემდეგაც ერთხანს ოქროსფრად ასხივოსნებს ცის კაბადონს და მაღლიდან ანარეკლი შუქი ლივლივას ხდის ზღვის ზედაპირს. ეს ლივლივი თითქოს ნიშანიაო, ათასობით თოლია ჟრიამულითა და ყიჟინით აიჭრება მაღლა, ფრთების ტყლაშუნით შემოჰკრავენ ტაშს და ამდაგვარი აპლოდისმენტებით ეთხოვებიან მზეს, მომავალ შეხვედრამდე, რათა ისევ მოუწყონ მას მხიარული გაცილება... თოლიების ამ ჟრიამულს დელფინებიც უერთდებიან. ისინი წრიული ნახტომებით ამოიჭრებიან ზღვიდან, ჩაყვინთავენ უკან და ასე ლამობენს ჩაძირული მზის გადარჩენას.

მეგრელები მზეს „ბჟა“-ს უწოდებენ. „ბჟა“ რძეს ნიშნავს მეგრულად. რძე რომ სიცოცხლის წყარო და მასაზრდოებელია, დამატებით განმარტებებს არ საჭიროებს.

მზე მართლაც დიდებულია თავისი მშვენიერებით...

მზე მარადიულია, როგორც ღმერთი!...

უნდა გავუძლო

"არაფერი ისე ძნელი გამოსაცნობი არაა, როგორც ცხენი, თუთუნი და ქალი"... (კონსტანტინე გამსახურდია-"მთვარის მოტაცება")

უტყვად მორჩილმა სამსხვერპლოზე გული დაგიდე,
უკუნ ღამეებს შევერკინე, ლექსით გადიდე,
უკვდავსაყოფად ხელთუქმნელი ხატი აგიგე,
უკან არა გთხოვ, შენ გეკუთვნის, რად ვერ გაიგე?!
უნდა გავუძლო მოძღვავებულ ფიქრთა ქარიშხალს,
უნდა გავუძლო განშორებას, გულს რომ მიხალავს,
უნდა გავუძლო მონატრებას, წყურვილით რომ მკლავს,
უნდა გავუძლო, ვიცი, გიხილავ კვლავ ჩემს ამორძალს...
უდაბნოდ იქცა ოაზისი, არ მინდობს ხვატი,
უდარდელია და ორპირი ზოზინა მარტი,
უფლის წყალობა დიადია, ულევი-მადლი,
უკუნს გაარღვევს აპრილი და იხარებს ვარდი...
უნდა გავუძლო მოძღვავებულ ფიქრთა ქარიშხალს,
უნდა გავუძლო განშორებას, გულს რომ მიხალავს,
უნდა გავუძლო მონატრებას, წყურვილით რომ მკლავს,
უნდა გავუძლო, ვიცი, გიხილავ კვლავ ჩემს ამორძალს...

ვალერიან ვეკუა
16.07.08

"მე მოგიკვდი"

ღმერთო ჩემო, რა შევცოდე,
რომ არ გინელდება ბრაზი?!
მითხარ, მითხარ, რომ ვიცოდე,
გადაესვა გრძნობებს ხაზი?!...

გზაზე ვდგავარ, დღეებს ვითვლი,
ნუთუ, ფუჭად ნათესს ვმკიდი,
ანდა იმას ვეღარ მივხვდი,
რას ნიშნავდა "მე მოგიკვდი".

მითხარ, მითხარ, რომ ვიცოდე,
გადაესვა გრძნობებს ხაზი?!
ღმერთო ჩემო, რა შევცოდე,
რომ არ გინელდება ბრაზი?..

ვალერიან ვეკუა
31.05.08

გვერდით მიგულე

იყო ჯვარცმა და ჩვენი ტაძარი,
რომ დავიწერეთ მე და შენ ჯვარი,
ზეცა განიხვნა, რომ მიჩურჩულე
ალალად აღთქმა-"გვერდით მიგულე"...

ხომ იყო ჯვარცმა, იყო ტაძარი,
მოგვაცილებდა ტაძრიდან ქარი,
ნუთუ ქარს გაჰყვა, რომ მიჩურჩულე
აღთქმა ალალი-"გვერდით მიგულე"?..

აღარ ჩაქრება წმინდა ლამპარი..
ტაძარში ისევ დარეკეს ზარი,
ახლაც ჩამესმის, რომ მიჩურჩულე
ალალად აღთქმა-"გვერდით მიგულე"...

ვალერიან ვეკუა
13.04.08

ეს რა წყურვილია

ღამის დუმილია..
ფიქრთან ჭიდილია..
ეს რა წყურვილია?!
ნახვის სურვილია...

ღამე რომ გრძელია,
სინათლის მტერია...
აღარც ბოდლერია,
აღარც გრანელია...

ღამის დუმილია,
ფიქრთან ჭიდილია,
ეს რა წყურვილია?!
ნახვის სურვილია...

ვალერიან ვეკუა
25.04.08

კიდევ ვიტყვი

ვიტყვი, ვიტყვი, უფლის ნებით,
კიდევ ვიტყვი სადღეგრძელოს...
იბერიის გაბრწყინების,
ერთიანი საქართველოს...

ვლოცავ ყველას, ვინც ბოლომდე
უერთგულა უფლის რჩევას...
ვინც კი ტაში არ დაუკრა
უნამუსოდ ქვეყნის ნგრევას...

ყველა იმათ, სიყვარულით
ვინც იწვოდა მოძმის მიმართ...
ვინაც თვალი გაუსწორა,
არ დახარბდა ოქროს რიალს...
ვინც სული არ ანაცვალა
ოცდაათი ვერცხლის ჩხრიალს...

ვიტყვი, ვიტყვი, უფლის ნებით
კიდევ ვიტყვი სადღეგრძელოს..
გაუმარჯოს ერის ნებას,
გაუმარჯოს საქართველოს.

ვ. ვეკუა
29.07.07

კალიმა და მაგადანი

კალიმა და მაგადანი,
პოლარული ღამე,
შორეული მოვლილი გაქვს
და ციმბირის მხარე...

შენი წილი ვაჟკაცობა
მკერდით რომ ატარე,
მგლისმუხლება იროდი ხარ,
ხომ არ დაიღალე?!

წუთისოფლად კარგიც ნახე,
უფრო მეტი-მწარე,
ხორცზე სული არ გაცვალე,
კაცობას ეწამე...

ჯერ ფარ-ხმალი არ დაყარო,
კვლავაც მხნედ იარე,
აღარა ხარ მარტოსული,
ჩვენ შევხვდებით მალე...

შემოვძახოთ ჩვენებურად
დარდიანი რამე,
წარსულები მოვიგონოთ,
ხმაში გენაცვალე...

გენო, გიზო, კუკურიზე
ბევრი ცრემლი ვღვარე,
მოსაგონრად წავუქციოთ
ჩვენც "მანავის მწვანე"...

კალიმა და მაგადანი,
პოლარული ღამე,
შორეული მოვლილი გაქვს
და ციმბირის მხარე...

ვ. ვეკუა
07.07.07